Izvor: Politika

Dan državnosti, koji je kao nacionalni praznik Republike Srbije ustanovljen pre što više od decenije, 2001. godine, slavi se 15. februara u znak sećanja na dva velika događaja za srpski narod – početak Prvog srpskog ustanka 1804. pod voždom Karađorđem i usvajanje prvog Ustava 1835. poznatog kao Sretenjski Ustav u vreme vladavine Miloša Obrenovića. .„Sretenje tako spaja jednu borbenu i jednu politički emancipatorsku tradiciju. To je dobra podudarnost, jer su se poklopila dva početka – ratnička borbe za slobodu Srba od Turaka i početak moderne evropske demokratije”, naglasio je u izjavi Tanjugu istoričar Predrag Marković.

Pre osam godina, 2004, nacionalni praznik se poklopio sa 200-godišnjicom Prvog srpskog ustanka i tada je obeležen na dvostruki način, kao nacionalni praznik i kao veliki dvovekovni jubilej. Dan državnosti je prvi put obeležen pre tačno 10 godina, 15. februara 2002, nakon donošenja Zakona o državnim i drugim praznicima.

– Od svih praznika tokom kalendarske godine samo je jedan nacionalni. Nema nikakve sumnje da je Srbija počela da stiče, odnosno da obnavlja državnost, upravo Prvim srpskim ustankom. Zato ima istorijske logike, što je nauka i opravdala, da 15. februar bude nacionalni praznik – kazao je za „Politiku” istoričar Dejan Ristić, vršilac dužnosti upravnika Narodne biblioteke Srbije i član Organizacionog odbora Vlade Republike Srbije za obeležavanje Sretenja – Dana državnosti Srbije.

– Pre svega, 15. februara 1804, u Orašcu kod Aranđelovca doneta je odluka o započinjanju organizovanog oružanog otpora otomanskoj vlasti. To je početak Prvog srpskog ustanka pod vođstvom Karađorđa Petrovića. I, sa druge strane, 15. februara 1835, u Kragujevcu je Narodna skupština donela prvi ustav u istoriji Srbije, Ustav Kneževine Srbije kako mu je zvaničan naziv, odnosno Sretenjski ustav, kako ga mi nazivamo. Autor Sretenjskog ustava iz 1835. je čuveni Dimitrije Davidović. To je bio ne samo prvi ustavni akt u našoj istoriji, već je bio jedan od najdemokratskijih i najliberalnijih ustava tog vremena, rađen po ugledu na slične pravne akte Belgije i Francuske – podsetio je Ristić.

Od pada srednjovekovne srpske države pod otomansku vlast sredinom 15. veka, padom Smedereva 1459, Srbi su u nekoliko navrata pružali otpor osvajaču.

– Nikada se nismo mirili sa okupacijom i pružali smo više ili manje aktivan otpor. Ali pravi uslovi stekli su se tek 1804, kada je nakon seče knezova i velikog terora dahija u Beogradskom pašaluku kulminiralo nezadovoljstvo srpskog hrišćanskog stanovništva. Tada izbija jedan u nizu ustanaka, koji mi danas nazivamo Prvi srpski ustanak, i on je urodio plodom. Predstavlja početak borbe za osamostaljenje zemlje, koje je uspešno završeno tek 1878, na Berlinskom kongresu. Do tada vazalnoj Kneževini Srbiji priznat je status samostalne, nezavisne države – dodao je ovaj istoričar.

Tog 15. februara 1804, odnosno 3. februara po julijanskom kalendaru (s obzirom na to da je Srbija prihvatila gregorijanski kalendar nakon ujedinjenja 1918. godine), grupa uglednih Srba se okupila u Orašcu, na crkveni praznik Sretenje Gospodnje. Oni su tajno, nakon zbora, doneli odluku o početku ustanka, za svog vođu izabrali Karađorđa Petrovića. Skup je održan u Marićevića jaruzi u Orašcu, na skrovitom mestu, daleko od očiju stanovništva, a posebno dahija. Tada je doneta odluka da se krene u oružanu borbu za autonomiju, koja će kasnije prerasti u borbu za oslobođenje Srba od otomanske dominacije.

Ustav Kneževine Srbije proglasila je Narodna skupština, takođe na Sretenje, 15. februara 1835. u tadašnjoj prestonici Kragujevcu. To je namerno urađeno kako bi se povezala ta simbolika sa Prvim srpskim ustankom.

– Sretenjski ustav je jedan od najdemokratskijih ustava svog vremena. Rađen je po ugledu na belgijske i francuske ustavne zakone i povelje tog vremena. Bio je veoma liberalan i savremen i Srbiju je uveo u red država koje imaju svoj ustav. Ustav je stupio na snagu, ali je bio u funkciji samo nekoliko nedelja, nakon čega ga je knez Miloš suspendovao, smatrajući da je suviše liberalan i da ne odgovara njegovoj viziji vladavine – kazao je Dejan Ristić.